Llista de mots grecs emprats en la composició de paraules
article de llista de Wikimedia
Morfemes creats a partir de mots grecs modifica
tema principal | ètim | significat | variant | exemple | observacions |
acant- | grec ákantha | espina, punxa | acanto-; -acant | acantocèfal, acantòcit, acantozooide; celacant | |
acefalo- | grec aképhalos | sense cap | acefalocàrdia, acefalocist, acefalòpode | ||
aco- | grec ákos | remei | acografia | ||
acro- | grec ákron, "cim, punta" | situat a dalt, a l'exterm | acr- | acràndria, acrofòbia, acròpoli | |
actino- | grec aktís, "raig de llum" | relacionat amb l'actinisme o amb una estructura radiada | actin- | actiniaris, actinoftalm, actinologia | |
acto- | grec ákhthos, "pes, càrrega" | activitat, moviment | actografia, actograma | ||
acu-² | grec akoúo, "escoltar" | relatiu a l'oïda | -acúsia (del grec akoúsis, "audició") | acufen, acufonia, acúmetre; ambliacúsia | sin.:* acusmat- |
acusmat- | grec ákousma, "la cosa escoltada" | relatiu a l'oïda | acusmatagnòsia, acusmatamnèsia | sin.:* acu-² | |
adelfo- | grec adelphós | germà | -adelf(a) | adelfofàgia, adelfogàmia; diadelf, monadelf, poliadelf | |
adelo- | grec ádelos | amagat, no aparent | adelofici, adelomicets, adelomorf | ||
adeno- | grec adén | glàndula | aden-, adeni- | adenàlgia, adenectomia, adenopatia | |
afro-² | grec aphrós | escuma | afròmetre | ||
agmato- | grec ágma, "fragment, fractura" | fractura | agmatologia | ||
-agog(a) | grec agogós, "conductor" | que porta | colagog, demagog, pedagog | ||
-agogia | grec agogé, "conducció" | manera de portar algú | demagògia, pedagogia | ||
agora- | grec agorá, "plaça pública, mercat" | espai públic on hi ha molta gent | agorafòbia | ||
-agra | grec ágra, "caça" | atac de dolor agut | poagre (antigament poagra), quiragra | ||
agro- | grec agrós | camp | agrònom, agropecuari, agroturisme | sin.:* agri- | |
agrosto- | grec ágrostis, "gram" (planta) | gramínia | agrostemina, agrostòleg | ||
aleuro- | grec áleuron | farina | aleuròdids, aleuròmetre | ||
-algèsia | grec álgos, "dolor" | sensibilitat al dolor | analgèsia, termoalgèsia | ||
algo-¹ | grec álgos | dolor | alge-, algi-¹, algio-; -àlgia | algedònic, alginuresi, algofília, algòmetre; encefàlgia | com a sufix, indica la part del cos on hi ha dolor |
al·lanto- | grec allás, "embotit, salsitxa" | en forma d'embotit | al·lant- | al·lantiasi, al·lantogènesi, al·lantoide | |
al·lelo- | grec allélon, "recíproc" | al·lel | -al·lel | al·lelomorfisme, al·lelopatia; dial·lel | |
al·lo- | grec állos, "altre" | emprat per denotar variació, alteració | al·l- | al·lèrgia, al·lòcton, al·lomorf | |
al·lotrio- | grec allótrios, "estrany, extern" | estrany | al·lotriofàgia, al·lotriomorf, al·lotriòsmia | ||
amaxo- | grec ámaxa, "carro" | vehicle | amaxofòbia | ||
ambli- | grec amblýs, "feble, fluix" | que no té prou agudesa | ambliacúsia, ambliàfia, ambliopia | ||
ametro- | apòcope d'ametropia | ametropia | ametròmetre | ||
amfi- | grec amphí | a tots dos costats, de dues maneres | amfibi, amfibologia, amfiteatre | ||
ampelo- | grec ámpelos | vinya | ampelòfag, ampelografia | ||
anemo- | grec ánemos | vent | anemofòbia, anemògraf, anemòmetre | sin.:* eoli- | |
anto- | grec ánthos | flor | antòfag, antofil·le, antogen | ||
antropo- | grec ánthropos | ésser humà | antropologia, antropomorf, antropònim | ||
aracno- | grec arkháne | aranya | aracnologia | ||
-arca | grec árkho, "ser el primer", "manar" | cap, cabdill, governant | monarca | En algu8ns casos està aparellat amb el morfema -arquia, com per monarca/monarquia | |
arconto- | grec arkon, arkhonis | càrrec, dignitat | arcontologia | ||
areo-¹ | grec areiós, "relatiu a Ares o Mart" | relatiu a Mart o a la guerra | areografia, areotectónica | ||
areo-² | grec araiós, "lleuger" | fluid | aeròmetre, aerometria | ||
argiro- | grec árgyros | argent | argiròfil | sin.:argento- | |
aristo- | grec áristos, "el millor" | aristocràcia, aristodemocràcia | en aristodemocràcia és apòcope d'aristocràcia | ||
arque- | grec árkho, "ser el primer", "manar" | arquebisbat, arquegoni | |||
arqueo | grec arkhaîos | antic, primitiu | arque- | arqueologia, arquencèfal | |
-arquia | govern, comandament | anarquia, monarquia | Certs compostos tenen correlació amb el morfema -arca com monarquia/monarca, en altres casos s'afegieix el sufix -ista com anarquia/anarquista; altres no tenen cap parell autarquia, oligarquia | ||
arsenico- | grec arsenikón, "viril", "vigorós"; "arsènic" | arsenicòfag | |||
artro- | grec árthron | articulació | artr- | artroscòpia, artàlgia | |
arxi- | grec arkhé, "principi", "autoritat" | arximorfema | |||
asco- | grec askós, "odre" | ascogènesi | |||
astaco- | grec astkós | cranc | astaci- | astacologia, astacicultura | |
asteno- | grec asténeia, "feblesa" | feble, feblesa | asten-, -astènia | astenospèrmia, tromboastènia | |
astero- | grec astér | astre | asteri- | asterosismologia, asteriforme | |
astro- | grec ástron | astre | astrologia, astronomia | ||
atelo- | grec atelés, "imperfecte", "incomplet" | atelocàrdia | |||
atero- | apòcope d'ateroma <grec atéroma, "tumor", "papil·la" | ateroma | aterosclerosi | ||
-atleta | grec athlétes < grec âthlon "[premi d'una] lluita" | atleta què ha de superar diverses proves | biatleta, triatleta | Forma una sèrie curta de noms aparellats amb el morfema -atló | |
-atló | grec âthlon "[premi d'una] lluita" | biatló, triatló, decatló | Forma una sèrie curta de noms aparellats amb el morfema -atleta | ||
atmo- | grec atmós | vapor | atmido- | atmòlisi, atmidòmetre | |
-atòmic(a) | grec átomos "indivisible" | relatiu a l'àtom | monoatòmic | ||
auto-1 | grec autós, "mateix" | propi, per ell mateix | autocràcia, autocrítica | ||
axio- | grec axióo, "estimar, jutjar digne | just | axiologia | ||
axo- | grec áxon | eix | axoplasma | sin.:* axi- | |
balano- | grec bálanos | gland | balanoplàstia | ||
baro- | grec báros, "pes" | pes, pressió | bar-, -bar², -bar(a), bari- | -bar2 forma compostos aguts, -bar(a) forma adjectius plans | |
bato- | grec bathýs | pregon, fondo | -bata, bati-2 | batiscaf, batofòbia, acròbata | |
belone- | grec | agulla | beloni- | belonefòbia, beloniforme | sin.:* aci-, aciculi-, acu-¹, aculeï- |
bento- | grec bénthos, "fons", "abisme" | fons pelàgic | bentoplàncton | ||
beta- | grec beta, segona lletra de l'alfabet | [radiacions] beta | betateràpia | ||
biblio- | grec biblíon | llibre | bibliolatria | ||
bio- | grec bíos | vida | biologia | ||
-bi | grec bíos | organisme o microorganisme | -bios, -biont | halòbios, microbi, acrobiont | |
-biosi | grec bíosis, "mitjà de subsistència" | vida, forma de vida | aerobiosi, simbiosi | ||
blasto- | grec blastós, "germen" | desenvolupament cel·lular i embrionari | -blast | blastòcit, odontoblast | |
blefaro- | grec blépharon | parpella | blefar- | blefaroconjuntiviti, sblefarectomia | |
blenno- | grec blénna | mucositat | blennoftàlmia | ||
bol-1 | grec bólos | acció de llançar | discòbol | És homònim de -bol | |
boreo- | grec bóreios | septentrional | -boreal | boreoalpí, circumboreal | sin.:* nord- |
botano- | grec botáne | planta | botanòfil | ||
botrio-1 | grec bóthrion | foradet, alvèol | botriocèfal | ||
botrio-2 | grec bótrys | raïm | botrioide, botriomicosi | sin.:* acini- | |
bradi- | grec bradýs | lent | bradicàrdia | ||
branquio- | grec brágkhion | brànquia | branquioma | ||
braqui-1 | grec brakhýs | curt | braquicèfal | És homònim de braquio- en la forma reduïda (braqui-2); sin.:* brevi- | |
brio- | grec brýon | molsa | briòfil | ||
bromato- | grec brôma | aliment | bromatòleg | ||
bronco- | grec brógkhos, "gorja", "tràquea" | bronqui- | broncoconstrictor, bronquiòlisi | ||
bronto- | grec bronté, "tro" | tempesta | brontologia | ||
bruxo- | grec brymós, "carriqueix (de dents)" | brux- | bruxomanía, bruxisme | ||
dendro- | grec déndron | arbre | dendroclimatologia, dendrologia | sin.:* arbori- | |
eoli- | grec Aíolos. "Èol" (déu del vent) | vent | eolífon, eolípila | sin.:* anemo- | |
epi- | a sobre | epíleg, epidural, epidermis | |||
fico- | grec phýkos | alga | ficòleg, ficoteca, ficoxantina | sin.:* algo-2 | |
hetero- | grec héteros | diferent | heter- | heterodox, heteromorf, heterosexual | ant.:* homo- |
hidro- | grec hýdor | aigua | hidroavió, hidroelectricitat, hidroteràpia | sin.:* aqua- | |
homo-1 | grec homós | el mateix, igual | homòfon, homolateral, homosexual | sin.:* iso-, equi; ant.:* hetero-; homònim d'homo-2 | |
icosa- | grec eíkosi | vint | icosi- | icosàedre, icosàgon, icositetràedre | |
ictio- | grec ikhthýs | peix | ictiofàgia, ictiòleg, ictiosaure | ||
iso- | grec ísos | el mateix, igual | isòbara, isometria, isòtop | sin.:* homo-, equi- | |
ornito- | grec órnis | ocell | ornitofauna, ornitologia, ornitorrinc | sin.:* avi- | |
talasso- | grec thálassa | mar | talassocràcia, talassòfit, talassoteràpia | ||
taqui- | ràpid | taquigrafia, taquicàrdia |
- * La marca sin. ("sinònim") és emprada per indicar altres morfemes amb significat similar, en alguns casos tenen el mateix significat i el fet que s'utilitze l'un o l'altre depèn dels altres elements que entren en composició, el més freqüent és la coexistència de morfemes creats a partir de mots llatins amb morfemes creats a partir de mots grecs per poder donar un aspecte homogeni al mot resultant. Per exemple en "'dendrologia'" (dendro, "arbre"; logia, "ciència") s'utilitzen dos components d'origen grec enfront a arboricultura (arbori, "arbre"; cultura "cultiu") on ambdós elements són d'origen llatí i en tots dos casos es necessitava un morfema per a arbre que anava a entrar en composició amb morfemes de distint origen.
Quan es barregen dos o més elements de distinta procedència es parla d'híbrids, com és el cas d'ansiolític i radiografia (prefix llatí + arrel grega), o aconfessional i televisió (prefix grec + arrel llatina).
En alguns casos hi ha un doblet a causa d'una variant (anxio-, ansio-) o d'una especificació del morfema (aci-, acu-, aciculi- i
aculeï-). - * Els antònims duen la marca ant.
Vegeu també modifica
Referències modifica
- Lluís López del Castillo: Diccionari de formació de paraules, Edicions 62 – ISBN 84-297-5103-3